Zwolnienie z powodu działania siły wyższej to uprawnienie, które przyznała pracownikom ubiegłoroczna nowelizacja Kodeksu pracy. W określonych przepisami przypadkach pracownik ma prawo zwolnić się z pracy. Kluczowe w określeniu tych przypadków jest pojęcie siły wyższej.

Jak skorzystać ze zwolnienia z powodu siły wyższej?

Zwolnienie z powodu siły wyższej umożliwia pracownikowi tymczasowe odejście z pracy w sytuacjach, gdy niespodziewane wydarzenia, leżące poza jego kontrolą, wymagają natychmiastowej obecności w domu. Kodeks pracy określa, że takie zwolnienie jest możliwe jedynie, gdy wszystkie poniższe warunki zostaną spełnione:

• Zwolnienie jest wynikiem działania siły wyższej.
• Siła wyższa dotyczy pilnych spraw rodzinnych, takich jak choroba lub wypadek.
• Niezbędna jest natychmiastowa obecność pracownika. 

Pracownik może zatem skorzystać ze zwolnienia od pracy w przypadku, gdy członek jego rodziny ulegnie wypadkowi lub nagle zachoruje (wskutek działania siły wyższej) i pracownik musi natychmiast być obecny celem np. interwencji, udzielenia pomocy czy zajęcia się sprawami rodzinnymi. Z przepisów o zwolnieniu od pracy z powodu działania siły wyższej nie można natomiast skorzystać, kiedy działanie siły wyższej dotyczyć będzie spraw rodzinnych spowodowanych innymi przyczynami niż choroba lub wypadek.

Definicja siły wyższej

Siła wyższa nie ma ustawowej definicji. Mimo to posługuje się nimi szereg aktów prawnych, np. kilka przepisów Kodeksu cywilnego odwołuje się do siły wyższej jako przyczyny ograniczenia bądź wyłączenia odpowiedzialności za zobowiązania. Termin ten jest obecny także w Kodeksie pracy.

W doktrynie prawa siła wyższa rozumiana jest jako zjawisko:

• o charakterze nadzwyczajnym,
• któremu nie można zapobiec normalnymi środkami,
• za które osoba zobowiązana (np. pracownik) nie podnosi odpowiedzialności.

Orzecznictwo sądów zwraca uwagę na trzy kryteria:

• zdarzenie musi mieć charakter zewnętrzny – ma swoje źródło poza działalnością poszczególnych podmiotów stosunku prawnego,
• zdarzenie ma być niemożliwe do przewidzenia – jego przewidzenie nie jest możliwe w świetle obiektywnej oceny sytuacji, 
• za siłę wyższą można uznać jedynie zdarzenie niemożliwe do zapobieżenia – przy uwzględnieniu następstw, jakie niesie za sobą dane zdarzenie oraz możliwości jego zapobieżenia przy zastosowaniu współcześnie znanych możliwości.

Wymiar zwolnienia z powodu siły wyższej

Pracownik ma prawo do 2 dni lub 16 godzin zwolnienia z powodu siły wyższej w ciągu roku kalendarzowego, podczas których przysługuje mu wynagrodzenie w wysokości 50% dotychczasowego wynagrodzenia. W przypadku pracy na niepełny etat, wymiar zwolnienia jest proporcjonalny do wymiaru czasu pracy.

Przenoszenie niewykorzystanego zwolnienia

Zwolnienie od pracy z powodu działania siły wyższej, które nie zostało w całości lub części wykorzystane w danym roku kalendarzowym nie podlega przeniesieniu na kolejny rok, a co za tym idzie – przepada. Z nowym rokiem kalendarzowym liczba godzin lub dni tego zwolnienia będzie dostępna do wykorzystania na nowo.

Wniosek o zwolnienie z powodu siły wyższej 

Pracownik, który stanął w obliczu sytuacji, w której pilne sprawy rodzinne spowodowane chorobą lub wypadkiem są skutkiem działania siły wyższej, a jego natychmiastowa obecność jest niezbędna i chce zwolnić się z pracy musi wystąpić do pracodawcy ze stosownym wnioskiem. 

Przepisy nie precyzują, jaką formę powinien mieć wniosek o zwolnienie od pracy z powodu siły wyższej. Można wobec tego przyjąć, że pracownik może zgłosić wniosek w formie dowolnej: na piśmie, w postaci elektronicznej (jako wiadomość przesłana pocztą elektroniczną bądź poprzez stosowaną w zakładzie pracy platformę służącą do komunikacji pomiędzy pracodawcą a pracownikami itp.), SMS-em, telefonicznie bądź ustnie. 

Pracodawca ma obowiązek udzielić pracownikowi zwolnienia od pracy, o ile wniosek został zgłoszony przez pracownika najpóźniej w dniu korzystania z tego zwolnienia. W pierwszym wniosku o udzielenie zwolnienia od pracy z powodu działania siły wyższej złożonym w danym roku kalendarzowym pracownik decyduje o sposobie wykorzystania zwolnienia w tym roku.